Γλαυκωμα

Το γλαύκωμα είναι μια σοβαρή, εξελικτική πάθηση του οπτικού νεύρου και των οπτικών ινών του ματιού, που προσβάλει περίπου το 2% του πληθυσμού και οδηγεί σε μορφολογικές αλλοιώσεις στο οπτικό νεύρο και στο οπτικό πεδίο.

Είναι η δεύτερη κύρια αιτία τύφλωσης παγκοσμίως μετά τον καταρράκτη, και η πρώτη αιτία μη αναστρέψιμης τύφλωσης στον κόσμο.Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι πάσχουν 200.000 έως 250.000 άνθρωποι, με τους μίσους από αυτούς να μην το γνωρίζουν.

Το οπτικό νεύρο είναι το «καλώδιο» που μεταφέρει τα οπτικά ερεθίσματα απ’ το μάτι προς τον εγκέφαλο και αποτελείται από μεγάλο αριθμό νευρικών ινών.Κάθε ίνα του οπτικού νεύρου είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά οπτικών ερεθισμάτων από ένα συγκεκριμένο σημείο του οπτικού μας πεδίου, και η πρόκληση βλάβης σε μια δεσμίδα αυτών των ινών οδηγεί σε ελάττωση ή και απώλεια της όρασης στο τμήμα του χώρου που αυτή αντιστοιχεί.
Oι νευρικές ίνες που καταστράφηκαν δυστυχώς δεν αναγεννόνται και το τμήμα του οπτικού μας πεδίου στο οποίο η όραση ελαττώθηκε ή χάθηκε δεν επανέρχεται.

Το βασικό πρόβλημα της συνηθέστερης μορφής γλαυκώματος που λέγεται «χρόνιο απλό γλαύκωμα» είναι η απουσία συμπτωμάτων. Το μάτι δεν πονάει και ούτε είναι εύκολο να «αντιληφθούμε» την έκπτωση του οπτικού μας πεδίου χωρίς τη χρήση ειδικών ιατρικών δοκιμασιών.Με τα υψηλής τεχνολογίας διαγνωστικά μέσα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας, τα πρώιμα στάδια αυτής της πολύ συχνής μορφής γλαυκώματος μπορούν εύκολα να αναγνωριστούν, και σε συνδυασμό με τις νεότερες φαρμακευτικές αγωγές το εγκατεστημένο γλαύκωμα θα έπρεπε να αποτελεί μια νόσο του παρελθόντος.
Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Οι ασθενείς δεν είναι ευαισθητοποιημένοι ώστε να προσέρχονται έγκαιρα στον οφθαλμίατρο για έλεγχο, με αποτέλεσμα πάρα πολλές περιπτώσεις γλαυκώματος να μένουν αδιάγνωστες, και εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο να χάνουν άδικα την όρασή τους.

Η έγκαιρη διάγνωση είναι το κλειδί στο να αποφευχθεί η βλάβη στο οπτικό νεύρο και η τύφλωση από το γλαύκωμα. Η πρόληψη δηλαδή του γλαυκώματος είναι εξαιρετικά σημαντική.

Όλοι άνθρωποι άνω των σαράντα ετών και ιδιαίτερα όσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος, πρέπει να εξετάζονται μια φορά το χρόνο για γλαύκωμα.

Υπάρχουν πολλές ετερόκλητες αιτίες που δυνητικά προκαλούν γλαύκωμα. Κοινό σημείων όλων, είναι η αύξηση της πίεσης στο εσωτερικό του ματιού.
Ένα κάποιο επίπεδο (φυσιολογικής) πίεσης είναι απαραίτητο για το μάτι, ώστε να διατηρεί το σχήμα του και τη λειτουργικότητά του. Η αύξησή της όμως, είτε με απευθείας επίδραση στο οπτικό νεύρο, είτε πιέζοντας τα μικρά αγγεία που το τρέφουν, προκαλεί σε αυτό μη αναστρέψιμες βλάβες με καταστροφικές συνέπειες για την όραση.

Υπεύθυνο για την πίεση του ματιού είναι ένα υγρό που λέγεται υδατοειδές. Το υδατοειδές υγρό βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχούς ανανέωσης. Δηλαδή παράγεται διαρκώς νέο υδατοειδές από το μάτι, αλλά ταυτόχρονα ίδια ποσότητα υδατοειδούς απομακρύνεται με τη βοήθεια ενός αποχετευτικού συστήματος που αποκαλούμε «γωνία». Η γωνία βρίσκεται στην περιφέρεια της ίριδας, του χρωματιστού δηλαδή τμήματος του ματιού και στη συμβολή της με την έσω επιφάνεια του κερατοειδούς.

Αν το αποχετευτικό σύστημα (η γωνία) φραγεί από κάποια αιτία, τότε το παραγόμενο υγρό δεν μπορεί να απομακρυνθεί με αποτέλεσμα τη συσσώρευση του και την αύξηση της πίεσης του ματιού. Ούτως ή άλλως, με την πρόοδο της ηλικίας, η αποχετευτική ικανότητα της γωνίας μειώνεται, και γι’ αυτό σε άτομα άνω των 40 ετών πρέπει υποχρεωτικά να συμπεριλαμβάνεται στον οφθαλμολογικό τους έλεγχο και μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
Το γλαύκωμα συνήθως εμφανίζεται μετά τα 40. Πιο συχνά παρουσιάζεται σε άτομα με ιστορικό γλαυκώματος στην οικογένεια. Είναι μια κληρονομική νόσος κατά 20%.
Η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης τις περισσότερες φορές οφείλεται στην παρεμπόδιση της αποχέτευσης του υγρού που παράγεται στο εσωτερικό του ματιού μας, του υδατοειδούς υγρού. Το υδατοειδές υγρό παράγεται και αποχετεύεται συνεχώς. Αν για κάποιο λόγο παρεμποδιστεί η αποχέτευση του, τότε αυξάνεται η ενδοφθάλμια πίεση.

Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες κινδύνου που η ύπαρξή τους προδιαθέτει για την εμφάνιση γλαυκώματος. Τέτοιοι είναι:

• η προχωρημένη ηλικία
• η φυλή
• η μυωπία
• ο σακχαρώδης διαβήτης
• άλλες αγγειακές παθήσεις
• η χρήση κορτιζόνης (τοπική ή συστηματική) για μεγάλο χρονικό διάστημα

Τύποι Γλαυκώματος:

1. Χρόνιο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας (το συχνότερο)
2. Γλαύκωμα φυσιολογικής ή χαμηλής πιέσεως
3. Γλαύκωμα κλειστής ή στενής γωνίας (οξύ ή χρόνιο)
4. Δευτεροπαθές γλαύκωμα (μετά από φλεγμονές, τραύματα, εγχειρήσεις, φάρμακα κ.τ.λ)
5. Συγγενές γλαύκωμα (εμφανίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία)

1. Χρόνιο απλό γλαύκωμα

Είναι η συνηθέστερη και πιο ύπουλη μορφή γλαυκώματος. Συχνά αναφέρεται ως ο «σιωπηλός κλέφτης της όρασης» ώστε να τονιστεί η απουσία πόνου ή άλλων συμπτωμάτων από τον ασθενή. Σ’ αυτό το τύπο γλαυκώματος η «γωνία» (η αποχέτευση δηλαδή του ματιού για το υδατοειδές υγρό) παραμένει ανοιχτή (γλαύκωμα ανοικτής γωνίας), αλλά χάνει βαθμιαία τη λειτουργικότητά της. Έτσι με την πάροδο των ετών και την πρόοδο της ηλικίας αυξάνει η ενδοφθάλμια πίεση και μαζί της ο κίνδυνος πρόκλησης βλάβης του οπτικού νεύρου.

2. Γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης

Μερικοί άνθρωποι έχουν πιο ευαίσθητο στην πίεση οπτικό νεύρο με συνέπεια τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης που θεωρούνται γενικά «φυσιολογικές» να είναι ικανές να προκαλέσουν ζημιά στην όραση. Σε αυτές τις περιπτώσεις βοηθούν σημαντικά οι νέες τεχνολογίες απεικόνισης των ινών του οπτικού νεύρου που μπορούν να αναγνωρίσουν εύκολα και τις πιο μικρές αλλοιώσεις, προλαβαίνοντας έτσι τις δυσάρεστες συνέπειες πριν να είναι αργά.

3. Οξύ γλαύκωμα:

Σε ορισμένα άτομα η ίριδα (το χρωματιστό τμήμα του ματιού) βρίσκεται πολύ κοντά στην γωνία/αποχέτευση του ματιού, με αποτέλεσμα να την στενεύει και να μειώνει τη λειτουργικότητά της. Τέτοια άτομα έχουν συχνά μικρά σε μέγεθος μάτια και είναι υπερμετρωπικά.
Κάτω από ορισμένες συνθήκες (όπως π.χ. στο σκοτάδι ή στο ημίφως) η ίριδα είναι δυνατόν να μετακινηθεί ακόμα πιο μπροστά και να οδηγήσει σε πλήρη απόφραξη της γωνίας και απότομη αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
Τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα έντονα και περιλαμβάνουν εντονότατο πόνο στο πάσχον μάτι, θόλωση της όρασης και χρωματιστούς κύκλους σαν ουράνια τόξα γύρω από τα φώτα, ενώ μπορεί να συνυπάρχουν πονοκέφαλος, ναυτία ή και εμετός.
Το οξύ γλαύκωμα είναι μια επείγουσα κατάσταση και αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα από ειδικό οφθαλμίατρο, μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε τύφλωση μέσα σε διάστημα λίγων ωρών.

4. Γλαύκωμα από τη χρήση κορτικοστεροειδών:

Η χρήση κορτιζονούχων φαρμάκων σε οποιαδήποτε μορφή (κρέμες για το δέρμα, κολλύρια, εισπνοές, ενέσεις κλπ) μπορεί μέσα σε λίγες μέρες ή εβδομάδες να ανεβάσει την πίεση του ματιού λόγω της απευθείας δράσης που έχουν αυτά τα φάρμακα στο αποχετευτικό σύστημα του ματιού. Με τη διακοπή των φαρμάκων η ενδοφθάλμια πίεση επανέρχεται στα προ της χορήγησης τους επίπεδα, αν και σε μακροχρόνια χρήση μπορεί να παραμείνει ανεβασμένη ακόμα και για μήνες από τη διακοπή τους.

5. Το συγγενές γλαύκωμα:
Το συγγενές γλαύκωμα αποτελεί μια ιδιαίτερη ομάδα γλαυκωμάτων που εκδηλώνεται συνήθως στα 3 πρώτα χρόνια της ζωής και συμβαίνει σε 1:10000 γεννήσεις. Επειδή το μάτι σ’ αυτή την ηλικία είναι ακόμα ευένδοτο, η αυξημένη πίεση προκαλεί διόγκωση του βολβού με αποτέλεσμα μια κλινική εμφάνιση που λέγεται «βούφθαλμος» επειδή το μάτι μεγαλώνει και προσομοιάζει «μάτι βοός». Επιπλέον το παιδί είναι ανήσυχο, έχει δακρύρροια, φωτοφοβία και κλείνει ή και τρίβει τα μάτια του. Όλα αυτά τα συμπτώματα πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς ώστε να σπεύσουν αμέσως στον οφθαλμίατρο για περαιτέρω έλεγχο.

Άλλες μορφές γλαυκώματος:

Όπως προαναφέρθηκε το γλαύκωμα προκαλείται από πολλές ετερόκλιτες αιτίες και με ποικίλους μηχανισμούς.
Κάποια σύνδρομα αρκετά συχνά στο γενικό πληθυσμό, όπως το σύνδρομο ψευδοαποφολίδωσης και το σύνδρομο διασποράς χρωστικής, έχουν σαν αποτέλεσμα την εναπόθεση σωματιδίων στη γωνία (την αποχέτευση του ματιού) βουλώνοντάς την όπως π.χ. μπορεί να βουλώσει από ξένα σώματα ένας νεροχύτης. Έτσι περιορίζεται το ποσό του υδατοειδούς υγρού που αυτή μπορεί να αποβάλλει στη μονάδα του χρόνου, οδηγώντας και πάλι στη συσσώρευσή του και σε αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Ο φακός του ματιού (που βρίσκεται πίσω απ’ την ίριδα) μπορεί να είναι επίσης υπεύθυνος για την απόφραξη της γωνίας/αποχέτευσης με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα στο λεγόμενο «φακολυτικό» γλαύκωμα, η απελευθέρωση «υλικού» από έναν φακό με υπερώριμο καταρράκτη μπορεί να φράξει τη γωνία, προκαλώντας επώδυνη αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Διάφορες αιτίες ισχαιμίας, όπως ο διαβήτης, η στένωση των καρωτίδων κ.α., προάγουν τον σχηματισμό μιας μεμβράνης από παθολογικά αγγεία που λέγεται «νεοαγγειακή μεμβράνη». Με την πρόοδο της νόσου αυτή η μεμβράνη μεγαλώνει και συσπάται, έλκοντας την ίριδα προς τα μπροστά, αποφράσσοντας τη γωνία.
Γλαύκωμα επίσης μπορεί να προκληθεί με διάφορους μηχανισμούς από οφθαλμικούς όγκους, τραύματα, χειρουργικές επεμβάσεις κ.α.

Στα πρώτα στάδια γλαυκώματος ανοιχτής γωνίας, ο ασθενής δεν έχει συμπτώματα. Με την εξέλιξη όμως της νόσου και όσο η καταστροφή του οπτικού νεύρου συνεχίζεται, εμφανίζονται σκοτώματα στο περιφερικό οπτικό πεδίο του ασθενή. Αυτά τα σκοτώματα δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά μέχρι η βλάβη του οπτικού νεύρου να γίνει αρκετά σοβαρή ή μέχρι να διαγνωστούν από τον οφθαλμίατρο κατά την διάρκεια ενός πλήρους οφθαλμολογικού ελέγχου.

Παρομοίως, τα άτομα με αυξημένες πιθανότητες για ανάπτυξη κρίσεως οξέος γλαυκώματος (γλαύκωμα κλειστής γωνίας) δεν έχουν συμπτώματα μέχρι την στιγμή της κρίσης, όπου η ενδοφθάλμια πίεση φτάνει σε πολύ υψηλά επίπεδα.
Τα συμπτώματα της κρίσεως οξέος γλαυκώματος είναι τα εξής:

• Έντονος πόνος του ματιού
• Eρυθρότητα
• Mειωμένη όραση
• Έγχρωμα φωτοστέφανα γύρω από τις φωτεινές πηγές
• Πονοκέφαλος
• Ναυτία και έμετος

Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι οι ασθενείς με γλαύκωμα χαμηλής πίεσης συνήθως έχουν φυσιολογικές τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης (≤ 22 mmHg), αλλά εμφανίζουν σημεία γλαυκωματικής βλάβης.